De kapel

Volgens de plaatselijke overlevering is er vanaf circa 1400 in Straten een verering van St. Antonius Abt geweest. Deze verering heeft gestalte gekregen in de opeenvolgende bouw van verschillende kapellen op ongeveer dezelfde plaats. In de loop der eeuwen duiken telkens aanwijzingen op die duiden op een meer dan lokale functie van de kapel. Thans trekt de kapel, die beheerd wordt door inwoners uit Straten, nog bezoekers uit Oirschot en omgeving. Vaak om even tot rust te komen, een moment van bezinning en om een kaarsje op te steken.

In 1491 koopt Wouter Bruijsten van Heerbeeck (een zoon van de eigenaar van Landgoed Heerbeeck) een huis, tuin etc in Herdgang Straten waartoe ook Heerbeeck behoort. Hij neemt hierbij het initiatief om een kapel in het buurtschap Straten op te richten. In 1506 wordt in gerechtelijke stukken al gesproken over de kapel in Straten. In 1643 heeft de toenmalige gemeentesecretaris een rekening opgemaakt van alle kosten van de optimmering van de kapel. De stenen en de pannen kostten enkele guldens. Deze stenen kapel met harde dekking heeft slechts enkele jaren bestaan.
Evenals vele andere kerkelijke gebouwen, werd de kapel afgebroken in 1649 op last van de Staten Generaal, toen de onderdrukking van de Rooms Katholieken begon. Maar hoe vaak ook de bidplaats werd vernield, die van Straten lieten het er niet bij zitten en steeds verrees een nieuwe kapel. Eerst nog van plaggen en hout en later in 1853 een van steen.
In 1966 is de kapel op de Rijksmonumenten-lijst geplaatst. Tegen het eind van de jaren tachtig werd het duidelijk dat de kapel weer aan een grondige onderhoudsbeurt toe was. Begin 1993 staat de kapel er weer in volle glorie bij, van buiten en van binnen grondig gerestaureerd.

- De kapel is gelegen in Straten op een driehoekig pleintje omgeven met bomen, ongeveer drie kilometer ten oosten van de kom van Oirschot, aan de oude weg van Oirschot (over Straten en Aarle) naar Best, ten noorden van de thans gebruikte weg Oirschot-Best. De kapel is de vierde of vijfde van de elkaar opvolgende aan Antonius Abt gewijde kapellen, die alle op dezelfde plek hebben gestaan.
- Van de eerste (houten) kapel, die volgens de overlevering gebouwd zou zijn omstreeks 1400, is enkel een schriftelijke vermelding achteraf bekend in een zoenakkoord van 1480, waarin gesproken wordt over het plaatsen van een kruis bij de plaats waar eens de kapel stond.
- In 1481 machtigden twintig inwoners van Straten 'met meer andere' een commissie van drie mannen om weer een kapel te bouwen onder Straten en alle financiële en rechtelijke handelingen daartoe te verrichten. Deze kapel is zeker gebouwd, want zij wordt in 1507 en 1511 genoemd in stukken betreffende onroerend goed. - Er zullen echter na 1500 moeilijkheden zijn ontstaan over de rentebetaling en aflossing der leningen, zodat de kapel verkocht werd en omgebouwd tot een woonhuis, dat in 1528 en 1588 vermeld wordt als 'de aude capelle'.
- De devotie tot Antonius bleef echter levend en in 1626 richtten de geburen van Straten zich tot het kapittel van Oirschot om in hun buurtschap opnieuw een kapel te mogen bouwen ter ere van de H. Antonius, waartoe het kapittel verlof gaf. Van de bouw van deze derde kapel is een rekening bewaard, gedaan door 'de capelmeesteren', die in 1643 aan de schepenen werd gepresenteerd. In 1649 werd de kapel op last van de Staten-Generaal afgebroken.
- In 1853 is de kapel op de oude fundamenten in steen herbouwd nadat er volgens de plaatselijke overlevering eerst een primitieve kapel van leem en zoden was opgericht. Nadat in 1953 een ingrijpende restauratie was uitgevoerd, is een stichting opgericht tot beheer van de kapel. Deze stichting telde anno 1997 64 leden uit de buurtschap of de iets verdere omgeving die jaarlijks ? 1,50 of meer bijdroegen. In 1992 is de kapel opnieuw grondig gerestaureerd.
- Het vooraanzicht van de huidige kapel wordt gevormd door een klokgevel met een rondbogige toegangsdeur, waarboven een spitsboognis met een beeld van Antonius. Het beeld van gepolychromeerde gebakken klei is omstreeks 1995 vervaardigd door E. Coppens in Den Dungen. De kapel wordt bekroond door een simpel houten klokkentorentje met een klokje, vermoedelijk uit het bouwjaar 1853, en een weerhaan. De kapel meet circa 4 bij 7 meter, en heeft een driezijdige koorsluiting. Nabij het Antoniusbeeld staan een Maria-beeld (aangklede 'staakmadonna') en een gipsen H. Hartbeeld. Voor het beeld van Antonius is een vrijstaande houten altaartafel opgesteld. Aan de zijwanden hangen kleine kruiswegstaties en in een spitsboognis boven de deur aan de binnenzijde is een gepolychromeerd gipsen beeld van St. Joris geplaatst. Daarnaast hangen kruisbeelden, een met een corpus en een met lijdenssymbolen. Er staan 15 bankjes in de kapel. De kapel en de directe omgeving zijn beschermd dorpsgezicht. In 1966 is de kapel op de landelijke monumentenlijst geplaatst.
- In het koor van de kapel staat in het midden van de koorsluiting een gepolychromeerd houten beeld (hoogte ca. 1,20 m) van Antonius Abt uit het midden van de 18e eeuw, vermoedelijk vervaardigd door Walter Pompe. Antonius heeft een opengeslagen boek in zijn linkerhand; met zijn rechterhand houdt hij een (later aangebrachte) staf vast. Tegen zijn rechter scheenbeen, tussen kleed en mantel, schurkt zich een klein varken.